نزاري قهستاني

نزاري قهستاني

در مذهب ما كعبه و بت خانه نباشد
انديشه خويش و غم بيگانه نباشد

هر كس روشي دارد و رايي و مرادي
ما را به جهان جز غم جانانه نباشد

آخر بر ما آي كه خلوت گه سيمرغ
آسوده تر از گوشه مي خانه نباشد

مي بر تن ناپاك حرام است بلي تو
با اهل صفا خور كه حرامانه نباشد

با ما سخن از چنگ و دف و مطرب و مي گوي
نه وعظ كه ما را سر افسانه نباشد

ظاهر همه در مسجد و باطن به خرابات
مردان نپسندند كه مردانه نباشد

گويند كه ديوانه ببوده ست نزاري
اين راز كسي داند و ديوانه نباشد

از غايت {حبّ است} و گر نه نظر شمع
بر كشتن بـي حاصل پروانه نباشد

سعد المله والدین حکیم نزاری قهستانی
در کلیات نزاری که اکنون در موزه لنینگراد موجود است در آخر مثنوی ادب نامه ، نامش به این عبارت ذکر است ."تمام شد کتاب ادب نامه از قول ملک الشعراسعدالمله والدین نزاری قهستانی طاب ثراه " دانشمندان فقید عباس اقبال در تاریخ ادبیات مغول و دانشمند معاصر آقای آیتی بیرجندی درکتاب بهارستان نام نزاری را سعدالدین ذکرکرده اند. تاریخ تولد او را هیچ یک از تذکره نویسان ذکرنکرده اند ولی آنچه از مثنوی دستور نامه برمی آید سال تولدش 645 هجری است :

سپاس از خدا کاندرین شصت و پنج ز دندان نه زحمت کشیدم نه رنج

در جای دیگر میگوید:

ز هجر ت گذشته ده و هفتصد سرسال نو بسته ام این رصد درباره چگونگی تحصیل نزاری و طریق کسب معلومات وی نیز اساتید و تذکره نویسان چیزی ننوشته اند ولی آنچه از مضامین اشعارش درک میشود ، این است که به علوم متداول زمان خویش (که عبارت بوده از علوم قرآن ، حدیث و مبادی تصوف و نجوم و فلسفه ) آشنایی داشت . حکیم به غیر از زبان فارسی (که زبان مادری او بود) زبان عربی را نیز به خوبی میدانست . علاوه بر این به زبان ترکی آشنایی داشت . حکیم در ادبیات عرب اطلاع کافی داشت و از نابغه ، جریر و حسان و دیگران فقط نام نمیبرد بلکه درباره آثار آنها اظهار نظر میکرد . و نیکو نگه میکنم نظم حسان همان است وژاژی که صبیان بخانید بنابر نقل برتلس مستشرق شهیر روسی کلیات نزاری در موزه لنینگراد موجود است و آثاری به شرح از نزاری در آن درج است :1 - قطعات نزاری 2 - مثنوی بر وزن حدیقه 3 - دیوان غزل 4 -ترکیب و ترجیعات 5 - مقطعات 6 - ابیات مثنوی 7 - یک مثنوی کوتاه 8 - ادبنامه بر وزن شاهنامه 9 - دو نامه منظوم به مثنوی 10 - سفرنامه بر وزن مثنوی مولوی 11 - دستورنامه در آداب معاشرت 12 - کتاب ساقی نامه بر وزن خسرو و شیرین چنانچه از اشعار حافظ پیداست در غزلیات نزاری تتبع کرده وچندین غزل با همان وزن و قافیه ساخته و گاهی یک مصرع و یک بیت را با اندک تغییری ضمن غزل آورده است .جامی در بهارستان به این موضوع اشاره کرده وچنین نگاشته است : ((حافظ پیرو نزاری قهستانی است منتهی دراشعار نزاری غث و سمین بسیار است .

ره عاشقان سپردن نه به پاي عقل عام است
همه عاقلان چو مرغند و طريق عشق دام است

همه علمـها فروخوان و بر من آي تا مـن
بنشـانمت به حجت كه تـمام ناتمام است

تو به هر عمامه پوشـي كه قدم نهاد پيشت
پس او درايستـادي به نماز كين امام است

نفسـي جهان نباشـد ز امام وقت خالي
بـمرنج اگر برنجي چه كنم نص كلام است

تو امام وقت خود را به يقيـن اگر نداني
به يقين بدان كه بر تو سر ومال و زن حرام است

بفروشم آن امامت ز بـراي نقل مستان
كه عمامه بر سر او گرو شراب و جام است

چو امام تو دو باشد به جواب من چه گويي
اگر از تو باز پرسم كه امام تو كدام است

به جمال دوست گـر تو به بهشت بازماني
مخور آب حوض كوثر كه چو خون من حرام است

كمِ ننگ و نام گفتم كه حجاب راه من شد
همه ترس و بيم مردم زبراي ننگ و نام است

همه مفتيان عالـم بدهند خطِ فتـوا
كه نزاريِ مخمـر بترينِ خاص و عام است

نه زكشتنم هراسي نه ز سوختن غباري
غم ريش كس ندارم كه بروت جمله خام است